بازار تشنه بشکه‌های جدید است

** به نظر می آید جامعه جهانی منتظر بود که با حمله روسیه به اکراین و افزایش قیمت نفت در بازارها، از نفت کشورهایی مانند ایران و ونزوئلا  برای تعدیل قیمت استفاده شود. یا کشورهایی مانند عربستان و امارات سقف تولیدات خود را افزایش دهند . این در حالی است که ریاض و ابوظبی تماس بایدن را هم بی پاسخ گذاشتند و از سوی دیگر هم، وضعیت احیای برجام هنوز مشخص نیست. البته ایران همین حالا هم، در بازار انرژی حضور دارد اما مقرر بود که پس از امضای توافق با 1+4 و آمریکا میزان تولیداتش را بالا ببرد. در شرایط فعلی که جنگ روسیه با اکراین متوقف نشده، توافق هسته ای ایران به سرانجام نرسیده و عربستان و امارات هم هنوز کاری در جهت افزایش سقف تولیداتشان انجام ندادده اند چه نرخی را برای افزایش قیمت بنزین متصور هستید؟ برخی به امکان رسیدن قیمت نفت به رقم بی سابقه 300 دلار هم اشاره می کنند

 همانطور که شما هم اشاره داشتید جنگ روسیه علیه اکراین معادلات بازار انرژی را اندکی برهم زده است. پیش از بروز این جنگ، قیمت ها بعد از توافق صورت گرفته در اپک پلاس در سطح بالایی قرار داشت؛ براساس توافق اپک پلاس که با سردمداری روسیه و عربستان صورت گرفت، سهمیه  بندی هایی برای اعضای اپک پلاس انجام شد و قیمت ها خود را در سطوح بالاتری نشان داند. می خواهم بگویم که پیش از حمله روسیه به اکراین قیمت نفت پایین نبود.اما در اثنای این حمله هم، مقداری شرایط تغییر کرد. عدم قطعیت ها بیشتر شد. میزان نگرانی ها از آینده  بازار نفت افزایش یافت و بعد از آن هم، بحث هایی که از طرف ایالات متحده و متحدانش و البته روسیه  مطرح شد تلاطم هایی در بازار نفت را به دنبال داشت. به هر ترتیب رسیدن قیمت نفت به عددهای بسیار بالا در نهایت موجب می شود که تقاضا کم شود چرا که طبیعتا بسیاری از صنایع نمی توانند با رقم های بالا کار و تولید خود را دنبال کنند و بنابراین رقم هایی که شما به آنها اشاره کردید شاید دور از ذهن باشد اما از سوی دیگر زمانیکه قیمت گاز را  با معادل آن در نفت مقایسه می کنیم میبینیم که امروز بالاتر از  500دلار در بازار اروپا و برخی از کشورها، معامله می شود. البته که نباید فراموش کنیم به جهت مواجه با سرمای هوا و بالا بودن میزان مصرف، دولت ها نمی توانند گرمایش منازل را قطع کنند و مجبور هستند به هر ترتیب این زمستان را پشت سر بگذارند.از سوی دیگر تحریم های اعمالی بایدن علیه روسیه نیز مقداری بر نگرانی ها افزوده است. هرچند که این تحریم ها شاید  چندان در میزان عرضه و تقاضای نفت موثر نیست.

** تحلیل تان در رابطه با اثرات عدم احیای برجام، بر بازار انرژی و قیمت های آن چیست؟

اگر برجام احیا و فرصت برای حضور ایران در  بازارهای انرژی پیدا شود ما همین حالا ذخایر زیادی در دریا و مخازن مان در خشکی داریم که می توانیم به سرعت آنها را وارد بازار کنیم. به هر ترتیب این مقدار می تواند در اوج تلاطم های قیمت نفت و شرایط احساسی که  بر بازار حاکم است موثر باشد. در بلند مدت و بعد از یکی یا دوماهی که از احیای برجام سپری و نفت ایران  وارد بازار شد هم ، ما می توانیم تولیداتمان را تا حدود یک میلیون بشکه برسانیم. طبیعتا در بدو امر،این رقم نمی تواند به میزان زیادی افزایش پیدا کند اما همانطور که اشاره کردم ما ذخایر زیادی برای صادرات داریم و براساس برآوردهای صورت گرفته احتمالا تا پایان سال جاری میلادی تا یک میلیون و سیصد هزار بشکه  نفت را می توانیم به بازار عرضه کنیم که به هر ترتیب می تواند اثر مثبتی بر کاهش قیمت ها داشته باشد.

**این بحث وجود دارد که  در صورت احیای برجام، ایران می تواند سقف تولیداتش را به سه یا چهار میلیون بشکه هم برساند؟

توایدات نفت و فرآورده های آن در ایران، پیش از خروج ترامپ از برجام در محدوده سه میلیون و هشتصد هزار بشکه بود که مقداری از آن در پالایشگاه های خودمان مصرف می شد و در محدوده  دو تا دومیلیون و ششصدهزار بشکه نیز صادرات داشتیم. طبیعتا حالا که بایدن تا اندازه ای فضا را برای خرید چین از بازار ایران فراهم کرده است میزان فروش نفت ما هم بالاتر رفته است که ارقام آن در آمارهای رسمی نیز دیده می شود؛ در محدوده  ششصد تا هفتصد هزار بشکه که اگر قرار براحیای برجام  و عرضه نفت ایران به بازار باشد ما در همان محدوده ای که شما به آن اشاره داشتید می توانیم تولید کنیم اما به هر حال  بخشی از آن به مصرف داخلی در پالایشگاه های خودمان می رسد و در حدود بالای دومیلیون بشکه نیز تا پایان سال میلادی صادر خواهیم کرد.

** برخی از کارشناسان بر این موضوع تاکید می کنند که در صورت عدم احیای برجام و ادامه تحریم های روسیه ممکن است این کشور جای ایران را در صادرات نفت و فرآورده های نفتی به چین بگیرد.این موضوع تا چه اندازه شدنی است؟

مصرف روزانه نفت کشور چین در حدود 14 میلیون بشکه است و از این میزان حدود چهارمیلیون بشکه در این کشور تولید می شود و 10 میلیون هم از کشورهای دیگر وارد می شود. مقداری از عربستان، بخشی از آنگولا و همچنین کشورهای حاشیه خلیج فارس نظیر امارات، کویت و عمان، مقداری از طریق خطوط لوله از روسیه و بخشی هم از ایران تامین می شود. در دوره تحریم این عدد کاهش پیدا کرده بود و ما تمامی 300 تا 400 هزار بشکه ای که ( کمترین میزان تولیدمان) در سال 2020 صادر می کردیم را مستقیما به پالایشگاه های چینی می فرستادیم. اگر برجام احیا شود- با توجه به اینکه چینی ها بخشی از ذخایر استراتژیک شان را مصرف کرده اند- فضای بیشتری برای صادرات محصولات مان به پکن داریم و آنها هم حتما به دنبال جذب هر بشکه ای که به بازار می آید هستند. از سوی دیگر در حال حاضر روسیه محصولاتش را با ظرفیت بالایی به چین صادر می کند و بیش از این، ظرفیتی برای صادرات ندارد.

**منظورشان این است مقداری که به جهت تحریم کانادا و آمریکا از راهیابی به بازارهای این دو کشور باز مانده اند راهی چین شود

میزان نفت صادراتی روسیه به آمریکا عدد بسیار کوچکی است یعنی کمتر از دویست هزار بشکه نفت و یک مقداری هم نفت کوره است. از این جهت همانطور که پیشتر گفتم تحریم های بایدن نسبت به تحریم نفت روسیه در آمریکا موثر نبوده و بیشتر یک حالت نمادین دارد. در پاسخ به یکی دیگر از سووالات شما هم عنوان کردم این تحریم ها در پاسخ به احساساتی است که در اکراین و کشورهای متحد آمریکا و البته بخشی از جامعه آمریکا علیه روسیه ابراز شده بود والا عدد دویست هزار بشکه در مقابل میزان بالای نیاز آمریکا عدد کوچکی است و در مقابل 5 میلیون بشکه نفت خامی که روسیه صادر می کند هم، همین وضعیت را دارد. البته روسیه علاوه بر نفت خام، فرآورده هم صادر می کند که بخش عمده آن راهی اروپا می شود. اگر احیانا صادرات نفت روسیه در اروپا با مشکلی مواجه شود ممکن است معادلات مقداری تغییر کنند و طبیعتا این کشور به دنبال بازارهای جدیدی خواهد بود چه در چین و چه در هند و چه در کشورهای دیگر به ویژه کشورهای آسیایی. البته زمانیکه آقای بایدن تحریم های جدید آمریکا علیه روسیه را اعمال کرد براین موضوع  تاکید داشت که ما متحدان خودمان را درک می کنیم که به راحتی نمی توانند با این تحریم ها همراه شوند و این اطمینان خاطر را به متحدان خود داد که  همکاری هایشان با روسیه را ادامه دهند. واقعیت این است که حذف میزان نفت و گاز تولیدی روسیه از بازار سخت است. آنهم با این قیمت هایی که امروز با آنها مواجه هستیم. بنابراین اگر برجام به هر ترتیبی  پیش نرود و یا فضایی که امروز برای صادرات نفت ایران به چین فراهم است مقداری بسته شود طبیعتا این مساله به صورت مشابه برای روسیه هم وجود دارد. به نظر می آید که این امکان وجود دارد که هم روسیه فعالیت هایش با آسیا را ادامه دهد و هم ما بتوانیم میزان نفت صادراتی مان را حتی در سناریو بدبینانه ادامه دهیم.

** شما می گوید بایدن  گفته است که درک می کنم همپیمانان آمریکا به لحاظ معذوریت هایی که دارند امکان همراهی با واشنگتن برای اعمال تحریم های بخش انرژی روسیه را نداشته باشند. پیش از اعمال تحریم های ایران بسیاری از پالایشگاه های کشورهای اروپایی و کره و ژاپن با نفت صادراتی ایران کار می کردند. یعنی با استانداردهای نفت ایران مشغول  فعالیت بودند. این امکان تا چه اندازه محتمل است که ما بتوانیم با احیای برجام، کشورهای مذکور را که عمدتا همپیمانان آمریکا هستند را به همکاری با ایران ترغیب کنیم؟

به شرط اینکه میزان واردات پالایشگاه های این کشورها از روسیه کاهش پیدا کند حتما محتمل است. اتفاقا در سوی دیگر این امکان برای روسیه فراهم می شود تا برای کشورهای دیگر که خلایی در واردات نفت دارند، امکان صادرات فراهم شود اما در چنین فضایی با توجه به اینکه عرضه نفت ایران به اندازه موردنظر( جدای از ظرفیتی که بر روی کشتی ها و در خشکی داریم) نرسیده است، حتی اگر این دوره را سپری کرده و تولیدمان طی دو یا سه ماه آینده به اندازه نرمال برسد با وجود محدودیت هایی که برای صادرات نفت مان داریم تنهامی توانیم بین 500تا 600 هزار بشکه را راهی کشورهای اروپایی کنیم. از سوی دیگر ما معمولا  به کره جنوبی میعانات صادر می کردیم و نه نفت خام که آنهم  به میزان زیاد ذخیره داریم و با تولید گاز هم میتوانیم میعانات بیشتری را به دست بیاوریم. یکی از مسائلی که ما در دوره تحریم ها با آن مواجه بودیم بحث ناترازی میزان تولید گاز کشور بود که به تولید میعانات باز می گشت. اینکه ما دیگر مشتریان گذشته مان را نداشتیم و بخش عمده فرآورده هایی که در داخل کشور تواید می کردیم به ویژه در خلیج فارس، با میعانات همراه بود. یکی از دلایلی که تولید گازمان را چندان بالا نبردیم نیز به این جهت بود که نمی دانیم با میعانات آن چه کنیم؟ اگر این مشکلات با  احیای برجام حل شود،بازارمی تواند به تعادل نسبی برسد، فضا برای ما فراهم باشد و روسیه هم با وجود تحریم بعضی از کشورهای  اروپایی بتواند به میزان بالاتری نفت خود را صادر کند. به نظرم بازار تشنه بشکه های جدید است.

**فکر می کنید بالا رفتن قیمت نفت این امکان را ایجاد کند که کشورها، با خواسته های روسیه کنار آیند؟

نکته جالبی در رابطه با مشابهت های حمله روسیه به اکراین در سال 2014 و انضمام کریمه به روسیه و جنگ جدیدی که روسیه علیه اکراین در سال 2022 به راه انداخته است، وجود دارد که از این قرار است: ابتدا اینکه در هر دو دوره یک دولت دموکرات ( به قول روسها عموما دولت هایی هستند که تلاش می کنند به سوی جنگ نروند)، بر سر کار بودند. یعنی همین مشابهت در سال 2014 وجود داشت که اوباما و حزب دموکرات بر سر کار بودند. مشابهت دوم این است که در هر دو دوره، تمرکز سیاست خارجی ایالات متحده بر برجام و احیای برجام است و حتی بحث مهار چین که جزو سیاست های اصلی آمریکا است فعلا به پیش نمی رود و دنبال نمی شود. مساله سوم که مشابهت دو دوره را در آن مشاهده می کنیم قیمت نفت است. هم در مارچ 2014 و هم در مارچ 2022 ما با  قیمت حدود 105 دلار در هر بشکه  نفت روبرو بودیم که به هر ترتیب موجب شد تا روسیه با اطمینان بالاتر و اعتماد به نفس بیشتری وارد  قلمرو اکراین شود و بخواهد کریمه را به خاک روسیه بیفزاید. اما یک تفاوت هایی هم، بین دو دوره وجود دارد. در سال 2014 بعد از تظاهراتی که مردم اکراین علیه آقای یاکونوویچ داشتند او این کشور را ترک کرد و به روسیه رفت، بخش عمده مردم کریمه هم پشت روسها بودند و در رفراندومی که برگزار شد، با رای بالا به پیوستن به خاک روسیه نظر مثبت دادند. اما اینبار بنابرهمان مشابهاتی که درباره حزب دموکرات، برجام و قیمت نفت و البته وابستگی اروپا به گاز روسیه وجود داشت آقای پوتین دچار اشتباه محاسباتی شد و فکر کرد مجددا می تواند در مدت زمان کوتاهی برنده این جنگ باشد و کار خود را پیش برد. به اعتقاد بنده غرب یعنی بایدن و متحدانش هم به این نتیجه رسیدند اگر اینبار هم مانند دفعه پیشین به راحتی با این موضوع کنار بیایند ممکن است روسیه ایده هایی فراتر از جدایی بخش هایی از اکراین داشته باشد.علاوه براین، این بار یک رئیس جمهور مستقل در اکراین بر سر کار است که ایستادگی کرده و می خواهد که در مقابل این هجوم  مقاومت کند؛ برخلاف دفعه پیش که به هر حال یک عدم ثبات سیاسی در اکراین حاکم بود. بنابراین معتقدم که یک اشتباه محاسباتی رخ داد و میبینیم که ورای تصور روسیه و تحلیلگران دیگر، جنگ طولانی تر شده است. هرچند که مذاکراتی هم در جریان است. در پاسخ به سووال شما هم معتقدم که طرف غربی این دفعه، براساس قیمت نفت و یا هر موضوع دیگری کوتاه نمی یایید و شرایط را نمیپذیرد. دو طرف هم به این آگاهی رسیده اند که قیمت های نفت و گاز و فرآورده های آنها در این زمستانی که کم کم رو به پایان است عامل مهمی برای خاتمه جنگ نیست و این جنگ بیشتر جنگ اراده ها است، اینکه کدام یک از طرفین می تواند انعطاف بیشتری نشان  دهند تا جنگ خاتمه پیدا کند. نه اینکه اگر قیمت ها بالا رود  طرف غربی کوتاه میاید و با خواست روسیه موافقت می کند.

** بنابراین احتمال اینکه بالا رفتن قیمت ها می تواند دست ایران را در موضوع احیای برجام باز بگذارد، هم خالی از عریضه است؟ از لحاظ قدرت چانه زنی ایران می گویم.

به نظر من  این موضوع در رابطه با ایران، متفاوت است. نگاه و موضعگیری ایران با نگاه و موضعگیری روسیه متفاوت است. روسیه آغازگر یک جنگ بوده است و نگرانی از آینده در میان است. اگر به سخنرانی بایدن گوش داده باشید دقیقا به این نکته اشاره می کند که من می دانم شرایط سختی بر مردم حاکم خواهد شد اما نمی توانیم اجازه دهیم این روند بعدها به خاطر کوتاه آمدن ما ادامه پیدا کند این در حالی است که در سمت دیگر ماجرا هم شاهد هستیم آمریکاییها که مادرو را اساسا، به رسمیت نمی شناختند رفتند و با ونزوئلا  مذاکره کردند. یعنی در این حالت اندکی عملگرایی از خودشان نشان داده اند و بحث های پیشین را تا حدود زیادی کنار گذاشته اند. در موضوع ایران هم اوضاع به همین شکل است. در نگاه بسیاری از اعضای کنگره و تحلیلگران بازار انرژی و  حوزه بین الملل این مساله که با احیای برجام ایران می تواند شرایط را  تعدیل کند وجود دارد و حتما این بحث در نگاه سیاستگذاران و تصمیم گیران آمریکایی هم موثر است.

** آیا این امکان وجود دارد که ایران جایگزین روسیه در صادرات نفت و گاز به اروپا شود؟ با توجه به قیمت های وسوسه برانگیزی که بازار انرژی اروپا دارد شاید بسیاری از کشورها مایل به ورود به این بازار باشند

در مورد گاز این امکان فعلا وجود ندارد. باتوجه به اینکه ما صنایع ال.ان. جی نداریم و خطوط لوله ای هم برقرار نیست که بخواهیم به کشورهای اروپایی گاز صادر کنیم. از سوی دیگر با تراز منفی گاز در برخی از ماه های سال هم مواجه هستیم که البته همیشگی نیست اما در ماه های سرد سال این مشکل را داریم. برهمین اساس هم می گویم که در شرایط فعلی و با سرمایه گذاری فعلی و با تکنولوژی فعلی تقریبا این امکان میسر نیست. اما در بخش نفت، حتما فضا به میزان محدود وجود دارد. مقدار صادرات نفت خام روسیه به اروپا در حدود دومیلیون و ششصد هزار بشکه است. دیزل و بنزین و نفت کوره را هم در این آمار لحاظ کنید. اما در بخش نفت این دومیلیون و ششصد هزار بشکه، قطعا قابل جایگزینی است. باید توجه داشته باشید که همه کشورها میزان واردات انرژی از سوی روسیه را قطع نکرده اند. همانطور که اشاره کردم تنها بریتانیا و آمریکا هستند که تصمیم به تحریم نفت روسیه گرفته اند که بریتانیا هم اعلام کرده است که به تدریج این مقدار را کاهش خواهد داد؛ رقم وارداتی نفت بریتانیا از روسیه هم مانند آمریکا بسیار کم است. بنابراین اگر فرض  کنیم قرار باشد تمامی دو میلیون و ششصدهزار بشکه نفت خام روسیه از بازار حذف شود اساسا  ایران این ظرفیت را ندارد که جایگزین روسیه شود. اما اگر فرض کنیم یک میلیون از این دومیلیون و ششصدهزار بشکه نفت تولیدی روسیه از بازار اروپا حذف شود ایران می تواند بخشی از آن را تامین کند و به نظرم  موضوع نرمالی است و جای شکایت و گله گذاری از سوی روسیه که به هر حال در این سالها با کشورهای اروپایی همکاری می کرد هم وجود نخواهد داشت.

** چندی پیش بایدن اعلام کرد آمریکا برای تعدیل قیمت جهانی نفت از ذخایر استراتژیکش استفاده خواهد کرد اما همین امر خود، به افزایش قیمت ها منجر شد. در صحبت هایتان عنوان کردید که این جنگ،جنگ اراده است و کشورها برای جلوگیری از بالارفتن قیمت نفت آن را متوقف نمی کنند. چقدر امکان دارد که آمریکا  مجددا از ذخایر استراتژکش استفاده کند و آیا ورود این ذخایر به چرخه مصرف قیمت ها را کنترل می کند و یا قیمت ها مجددا افزایش پیدا می کند؟

اگر بخواهند در ارقام بالا، بازار را کنترل کنند می توانند میزان دیگری از ذخایر استراتژیک شان را به بازار عرضه کنند. اما حتما راهکار کوتاه مدتی خواهد بود و در میان مدت، به اهدافشان دست پیدا نمی کنند. اما مساله دیگری که هم بایدن و هم کاملا هریس در صحبت هایشان عنوان کردند این بود که دکل های جدید نفت شیل باید سریع تر در آمریکا راه اندازی شوند و بتوانند نفت  بیشتری را تولید کنند. در صحبت های اخیر ترامپ هم که علیه بایدن مطرح کرد این موضوع  تکرار شد که بایدن و دموکرات ها با تمرکز بر بحث تغییرات اقلیمی، از رشد تولید نفت شیل جلوگیری کرده اند. یعنی به واسطه بحث های زیست محیطی تا جای ممکن به بحث امنیت انرژی در آمریکا ضربه زده اند. اما استخراج نفت شیل هم با مسائلی مواجه است از جمله اینکه طی سالها، اغلب درآمدهای نفت شیل به سرمایه گذاری های جدید اختصاص پیدا کرد ؛ بسیاری از سهامداران این شرکت ها طی سالها نسبت به این روند اعتراض داشتند( در واقع شرکت هایی که در حال  تولید نفت شیل بودند ازشرکت های بزرگ تا شرکت های خصوصی کوچک تلاش کردند حتی با نفت 90 دلاری، سود بیشتری  به سهامداران شان بدهند تا اینکه این سرمایه ها را، در پروژه های جدید سرمایه گذاری کنند ) اما با شرایط ایجاد شده، دولت آمریکا حتما تهمیداتی را می اندیشد و طرح های عملیاتی را اجرا می کند و مجوزهای بیشتری را برای حفاری های جدید در بخش نفت شیل  صادر می کند تا حداقل در کوتاه مدت بتواند میزان سرمایه گذاری ها را بیشتر کند و در میان مدت هم میزان تولید خودش را بین یک و نیم میلیون بشکه و یا مقداری کمتر و بیشتر افزایش دهد. در حالت فعلی نهایت کاری که می توانند انجام دهند این است که تا پایان سال جاری میلادی از ششصد تا هفتصد هزار بشکه نفت به تولیداتشان بیفزایند و اگر این طرح های عملیاتی را دنبال کنند احتمال اینکه تولیدات نفت آمریکا مجددا به سطوح پیش از کرونا برسد، وجود دارد.